Энд бөө гэж юу болох түүний товч түүхьбөөгийн төрөл Монгол угсаатангуудын төрөлийг хураангуйлан бичлээ
Монго бөөгийн үүсэл,товч түүх
Зөвхөн бөөгийн гарал үүсэл төдийгүй бүх л шашин шүтлэгийг Ш/У бий болоогүй ,байгалийн элдэв үзэгдлийг одоогийн хэмжээнд таниж мэдэх боломжгүй байсан учраас балар эртний хүмүүс сүсэг бишрэл буюу шашинг бий болгосон гэж үздэг.Тэгвэл балар эртний хүмүүс маань одоо ч бидний бүрэн таниагүй,мөн чанарыг ойлгоогүй зүйлсийг тухайн үедээ гайхамшигт далдын ухаанаар танин мэдэж ,Хүн бол байгалийн амьтан учраас түүндээ дасан зохицохдоо од эрхэсийн нөлөө болон ан амьтны хэл, байгал дэлхийн үзэгдлийг танин мэдэж бусаддаа тайлбарлан хэлж өгч байснаас БӨӨ үүссэн гэж бодож байна.
Түшээ бол тэнгэрүүдийн хувьд маш чухал улаачаас дутуугүй хүндэтгэлтэй нэгэн юм. Нутгийн аялгаар олон янзаар байна. Буриад зон олонд тулмааш, Өвөр Монголынх хавсрагч, баруун зүгийх хөтөч хэлмэрч гэх мэт өөр, өөр хэлдэг байна. Түшээ үгүй бол тэнгэрүүдийн бууж морьдох, ангаа цангааг тайлж, хэн нартын олон үрсэд хэлцээ зугааг нь тайлж хэлэх билээ дээ. Зарим номонд түшээ хийх хүныг улаачын нэгэн адил төрөхөөсөө сонгогдсон байдаг гэдэг. Гэвч өнөөгийн нийгэмд хүмүүс хэн завтайгаа эсвэл эхнэр, нөхөрөө сонгодог болжээ.
Улаачийн "ТҮШЭЭ" гэж тухайн онгод Тэнгэрийн барьж буй талаас тохоон томилогддог хүнийг хэлдэг. Зарим онгод тэнгэрүүд хэнийг түшээ хийхийг нь өөрсдөө томилно.
Улаач нь удмын өвгөд нь тамгалаад хүмүүний амьдралд ирүүлсэн тамгат хүмүүн билээ. Улаачынхаа биед хэдэн настайд нь буух хүртэл заагдсан байдаг бөгөөд энэ хугацаа нь зөрчигдвөл өөрсдийгөө мэдэгдүүлэх гэж элдэв арга хэрэглэн улаачдаа болон удмын балчирууддаа мэдрүүлэхийг хичээнэ. Бидний монголчууд энэ ёс жаягаас олон зуун жил тасарсан тул мэдээлэлүүдийг нь мэдэхгүй анзаарахгүй тоохгүй явснаар дээдсүүд холдсоноор элдэв зүйлд өртөн орооцолдон амьдардаг. Үүнийг тэнгэрүүд оролдож байна гэж одоогоор ярьж байгаа юм. Дээдс улаачдаа буухдаа хатуу шаардлагатай буух бөгөөд манай дээдс бол архи, тамхи хэрэглэхгүй байх, буртаг болсон олны хөлтэй газраар явахгүй байх, хоол ундаа хүртэл зөв хооллохыг шаарддаг байсан.
Олон жилийн тэртээ нэгэн удган Монгол улсын ерөнхийлөгчид захидал бичиж байжээ. Түүх болгон оруулж байна.
Амар байна уу.
Ерөнхийлөгч Элбэгдоржоо
Би болбоос чиний захирдаг Хөх Монголын эгэл нэгэн улаач, эгэл нэгэн гэрийн авгай, эгэл нэгэн иргэн чинь, энэ Монголын нэг эс байна. Өлсөж явснаа мартсан өнөөгийн та нарыг өлсөөд хэвтэж байхад чинь би орь залуу эх байлаа, ажлаа таслаад ч очдог, нялх хүүхдээ тэврээд ч очиж дэмждэг байлаа.
Бидний төлөө хөөрхий минь гээд байдаг чадлаараа л зүтгэн түүнээс хойш өдий болтол чиний нэртэнгүүдийн ард 4 жил тутам дугуйлж, итгэж явсан алдаатай.
Өгөр хар Обама чамайг таглахад үнэн голоосоо дургүйцэн өмөөрч байлаа. Манайх цөмийн зэвсэггүй орон гээд л цовоо цолгин дуугарахад чинь мөргөх нь холгүй биширч байлаа.
Амаажий удган бол Дархадын алдарт удган Агарын хайрханы шүтээн болсон Баглаан удганы охин юм. Удган эрхэт Дархад ястай бөгөөд үнэг болон хувирдаг ид шидтэй байсан гэлцдэг.
Дархадын гурван отгийн төлөөний хүмүүс Богдод мөргөхөөр ачаа хөсөгтэй Хийтийн амаар Бэлтэс гол гарах гэж ирэхэд нь харуулын занги үл зөвшөөрч гэнэ. Мөргөлчдийг ахлаж явсан хүн нэг хурдан элч томилж Судагийн Хайрханыг тахиж, зам шулуутгуулж ир” гэж мордуулжээ. Тэр элч “Чи Дархад нутгийг хардаг юм бол харах цаг чинь боллоо. Харуулын занги биднийг саатуулав. Идтэй юм бол идээ үзүүл. Биднийг харж үз” гэж Амаажий удганд хэлээд буцав.
Дархадын хүрээг Ивдэд Тогосын талд байх үед нэг өдөр тэр хүрээний гудамжаар явж байсан хүн отгийн хашаан дотор ямар нэг хүнийг шүүж байх чимээ гарчээ. Тэр хүний чихэнд 60 гаруй настай Мэнд гуайн дуу гарахаар нь хэрэг болгон шагайхад Мэнд гуайг шүүж байжээ.
Тэгэхээр нь нөгөө хүн хөөрхий муу Мэнд гуайг шүүж байна. Авгайд нь очиж хэлье байз гэж бодоод Мэнд гуайнд очтол тэрээр зөв зүгээр сууж байна гэнэ. Тэгэхээр нь нөгөө хүн сая миний үзэж сонссон хий зүйл байжээ гэж бодон Мэнд гуайд хэлтэл, “За байз отог дээрээ нэг очдог юм уу, тэд миний муу ямаан дахыг минь аваад явчихсан юмсан. Тэгэж зодож байгаад аягүйдвэл муу дахыг минь ураад хаячих байх” гэсэн гэдэг.
Урьд ганц бие Цагаадай нэртэй өвгөн нуурын захад амьдарч байжээ. Тэр нууранд өдөр бүр 7 хун тэнгэрээс буун ирж хүн болоод усанд орж зугаацаж байгаад буцаад нисдэг байжээ. Нэг өдөр Цагаадай өвгөн цалам бэлтгэж, урьд өдөр нь урхи тавьжээ. Маргааш нь очиж үзтэл урхинд нь ногоон торгон дээлтэй хүүхэн байжээ. Тэгээд тэр хоёр гэр бүл болон амьдарч байгаад нас барахад Цагаадай, Цанхилан гэдэг хоёр онгод болон хувирчээ. Тэр хоёрын үр хүүхэд нь Шарнууд овгийн дээд өвөг болсон тул Шарнууд овгийнхон Цагаадай, Цанхилан хоёр онгодыг сүлдлэн тахидаг болжээ. Цагаадай, Цанхилан хус модны ацанд 5 өнгийн эд уясан авгай эмгэлжтэй онгодоор дүрслэн хонины ноосыг тараан эсгий уутанд хийж хотонд тавьдаг байжээ. Цагаадай онгодыг битүүний орой цавгаар оруулан тахиж шинийн нэгний өглөө зайнцраар нар тусаж байхад гэрээс гардаг аж.
Өмнөговь аймгийн удган МБНЭ-ийн 2014 оны
ШИЛДЭГ УДГАН С.Энхмаатай ярилцлаа.
-Юун түрүүн энэ өдрийн мэнд хүргэхийн ялдамд, 2014 оны МБНЭ-ийн Шилдэг удган болсонд нь баяр хүргэж байна.
-Баярлалаа.
-Эхнийхээ асуултыг Таны удган болсон тухай эхэлмээр байна л даа.
- Уг авсан маань 2002 онд авч байлаа. Мэлмий нээгдсэн нь гэвэл хар бага байхдаа л их юм хардаг байлаа. Болох гэж байгаа сайн, муу зүйлсийг л гээд л. Хүүхэд болохоор мэдэхгүй сайн мэдэхгүй тэрнээсээ болоод их ичдэг байлаа. Тэгээд энэ мэдрэмжээ их нуудаг болсон. Хүүхэд байхад би их эршүүд охин байлаа, хөвгүүдтэй их нийлнэ. Тэгээд нэг өдөр хүүхэдтэй зодолдоод өнөөх нь миний үсээс зулгаагаад үс нилээд их унасан байсан тэр үед би “Би чинь бөө болох хүн тэгэхэд чи миний үсийг зулгаалаа” гээд их уурлаж байснаа санадаг юм.
ФОТО
ВИДЕО
