Алтан хан 1582 онд нас барсан тул урьдах холбоогоо тасралтгүй үргэлжлүүлэх сонирхолтой байсан Содномжамц далай лам 1585 онд Монголд хоёр дахь удаагаа хүрэлцэн ирж

Алтан ханы орыг залгасан түүний хүү Сэнгэдүүрэнтэй холбоо хэлхэгээ зузаатган байтал, мөн онд тэрхүү Сэнгэдүүрэн бас нас баржээ. Ингээд Далай ламын холбоотон Абатай хан, Хутагтай сэцэн хунтайж, Сэнгэдүүрэн нар удаа дараагаар нас барсан учир эрхбиш Монголын өөр нөлөө бүхий феодалуудтай холбоо тогтоох нь чухал болжээ. Алтан хүн нас барсны дараа Баруун түмэний байдал аажмаар доройтож, нөлөө бүхий этгээд бараг үгүй болсон тул Далай лам, Зүүн гурван түмэний томхон феодалууд, тухайлбал тэр үед хүчирхэг байсан Түмэн засагт хаантай холбоо тогтоохыг эрмэлзжээ.
Алтан ханыг нас барсны дараа Содномжамцыг хоёр ч удаа нутагтаа залж байсан ба Содномжамц сүүлийн урилгыг хүлээн аваад очихыг завдан байтал 1588 онд нас барсан билээ.
Баян хүн тус бүр тусгай нэг сүм барьж бурхан шүтээн их тахиж, лам хувраг залж ном уншуулж өдөр бүр хүж асаан тахилга тавьж мөргөдөг болов.
Шарын шашин бөөгийн мөргөлийг богино цагийн дотор ялж Монголын ард түмний сэтгэл санааг эзэмдэн, аж байдалд гүн нэвтрэн асар нөлөөтэй хүчин зүйл болж чадсаны шалтгаан нь зөвхөн албадлага хавчлага хэрэглэсний төдийхөн гэхэд учир дутагдалтай. Түүнчлэн шарын шашны гадна талын сүр жавхлан зан үйлийн уран нарийнаар бөөгийн мөргөлөөс хавьгүй давуу илүүгээр шүтлэгтэн олныг биедээ татаж чадсанаас тийнхүү ялав гэхэд бас л хангалтгүй мэт. Дээрх шалтгаануудаас гадна тухайн үеийн Монголын түүхт нөхцөл байдал нь шинэ шашин олны сэтгэлд хялбархан байр суурь олж чадах зам мөрийг засаж өгсөн болов уу гэмээр. Шарын шашин бөө мөргөлийг бодвол цус урсгахыг хориглон номхон хүлцэнгүй байхыг номлож байжээ. Сүсэг бишрэлийн хүчээр аливаа зовлонгийн үндсийг арилгаж хойд насандаа сайн төрлийг олох ба энэ насандаа ертөнцийн жаргалыг эзэлж болно гэж итгүүлдэг байсан нь үргэлжийн дайн байлдаанд зүдэрсний улмаас амар жимир амьдрах гэсэн ард олны оюун сэтгэлийг татаж чадсан байна. Энэ талаар Хутагтай Сэцэн хунтайжийн хэлж байсан үгийг холбогдуулан авч үзэж болно.
Бөөгийн мөргөлтэй жишиж үзэхэд шарын шашин XVI зууны Монголын аж байдалд тодорхой хугацаанд зарим талын соён гэгээрүүлэх үүрэг гүйцэтгэжээ. Бөөгийн мөргөлийн зэрлэг бүдүүлэг зан үйлийг халж өөрчлөхийн хамт Монголын тал нутагт Энэтхэг, Түвэдийн соёлын зарим ололтыг авчран дэлгэрүүлсэн байна.
Тархай бутархай монголчууд нэгэн шүтлэгтэй болсноор оюун санааны барилдлагаар холбогдож, зарим үед тэр нь тэдний улс төрийн талаар нэгдэхэд нь хүчин зүйл болж байжээ.
Шарын шашныг хүлээн авсан нь овгийн байгууллын үеийн үлдэцийг арилгахад түргэтгэх нөлөө үзүүлэв. Энэ нь тэр үеийн нүүдэлчдийн дунд байсан зарим нэгэн бүдүүлэг зан суртлыг өөрчлөн халахаар илрэлээ олжээ.
Шарын шашин нь зөвхөн овгийн байгууллын үлдэгдлийг устгахад нөлөөлснөөр барахгүй Монголын нийгмийн феодалжих үйл явцыг цаашид түргэтгэсэн байна.Шарын шашны дэлгэрэлт нь монголын феодализмын хөгжилтэй уялдсан нь санамсаргүй хэрэг биш, их гүрний үед дэлгэрсэн бурханы шашин нь бидний дээр хэлсэнчлэн их төлөв ноёрхох ангийн дунд дэлгэрч байсан бөгөөд жинэнэ монгол газар, монгол хүний дунд шашны төв нь Монгол нутагтаа байршиж монголын феодалын харилцаа хөгжихийн хэрээр ард феодал хоёр ангийн зөрчил хурцдаж байсан нөхцөл байдлын дунд буй болсон хэрэг.
Шарын шашин дэлгэрсэн нь монголчуудын соёл боловсролын амьдралд томхон үйл явдал байлаа. Санскрит, түвэд хэлнээс шашны олон судар номыг орчуулсан нь монгол бичгийн хөгжлд үлэмжхэн түлхэц болсон байна.
Монголын феодалууд өөрийн Монгол улсын дотор харъяат албат ардын дунд шашныг, энэ удаа шарын шашныг санаачлан дэлгэрүүлсэн нь ер ард иргэдийг зөвхөн соён гийгүүлэх хүсэл эрмэлзлэлээр биш харин юуны өмнө өөрсдийн ноёрхол эрхшээлээ бататгах, дайн байлдаанд нэрвэгдэж санал сэтгэл нь алагдаж, эсэргүүцэн тэмцэх болж эхлэсэн өргөн олон малчин ардыг тайвшруулан захирахад шарын шашныг үзэл суртлын зэвсэг болгон ашиглах тодорхой зорилготой байсан юм.
Шашин нь Монголын эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын тэмцлийн зарим үед зохих хэмжээний эерэг үйлдлийг үзүүлж байжээ.

Түүхийн жимээр аялалыг хөтлөсөн Д.Жаргалсайхан

Twitter