Ялалтын талбайн урд талын цэцэрлэгийн хуучивтар модон сандал дээр товлосон цагаа хүлээн суулаа. Хүүхэд байхаас л нэрийг нь сонсож, шүлэг бүтээлийг нь шимтэн уншиж ирсэн эрхэм найрагчийнхаа үргэлжлэл болсон охинтой уулзахаар сэтгэл догдлон суугаа минь энэ. Нар голлон тусах зүгээс өндөрдүү, монхор хамар, нимгэн шаргал арьстай, шоотой даавуун цамц өмсөж, үүргэвч үүрсэн эмэгтэй яаруухан алхсаар ирсэн нь хүлээсэн зочин минь байлаа.
Манжийнхан ноёрхлоо тогтоох гэж мянга,мянган улаачдыг хүйс тэмтэрсэн гурван их хатуу газар бий.Тэдэнд хэнгэрэгнээс нь өөр юу ч байгаагүй бөгөөд Манжийн цэргүүдэд алуулаад үхнэ гэдгээ мэдсэн ч мянгуулаа цуглаад л хэнгэрэгээ дэлдсээр алуулж үхсэн дурсгалт газар бий. Тэднийг мянга мянгаар нь гурван газар нэг дор булшилсан байна. Тэд халуун амиа өргөж байж өдгөө Монголчууд биднийг дахин гарч ирэх сайн цагийн ӨРГӨЛ болсон юм.Тэд Хөх Яс Цусны хамгаалагчид болж чадсан тул Манжийн санаа бүрнээ биелэж бүгдийг шарлуулж чадаагүй билээ.
Хэрэгтэй үед үхэж чаддаг нь улаач нар.Хэрэгтэй үед босож чаддаг нь улаач нар.Иймээс тэд Тэнгэрийн үрс,Хөх тамгат үрс.Бусдын өмнөөс үхэж чадсанаараа буман олныгоо авраад үлдээдэг юм.
Хэрвээ тэд бүгд амиа хоохойлоод нуугдсан бол бөө үрсийг хайгаад хамаг Монголчуудыг хоморголон алах байсан.Тоогоор олон,галт зэвсгээр их тэдэн рүү хэнгэрэгнээсээ өөр зүйлгүй тоссон тэд үхэхээ мэдэж л байсан ч үхлийг сонгоод олуулаа очиж чадсан нь хайхамшиг шүү!
Цусанд цадтал нь,алууртаа ханаж пологттол нь амиа өргөж байж Монгол яс,цусаа авран тэдний аллагыг зогсоосон юм.
Гэтэл бөөгийн баатарлаг энэ түүхэн домгийг хүмүүс мэддэггүй,үнэ цэнийг нь ойлгодоггүй нь харуусалтай!
Тэглээ гээд тэд ч гомдож тоодог ч үгүй. Мөнх Тэнгэрт итгэх учраас Мөнхөд ялагч байж чаддаг учраас хэрэгтэй цагтаа үхэж чаддаг нь улаач нарын хайхамшиг билээ.
МОНГОЛ ТОВЧИОН ТҮҮХИЙН ТАЙЛАЛ VIII-XII БӨЛӨГ (887−888−р хуудас)
Уужим Гал
Манжийн тагнуулын тайланд: " Монголчууд арслан барс зөрөөд хэвтсэн мэт зүү орох зайгүй НЯГТ ҮНДЭСТЭН. Өрх бүр эр хүний алсын хараа, эмэгтэй хүний уран ухаан хослосон, үргэлж нэгнийхээ үгийг сонсож эвийг дээдлэн амьдрах аж. Эднийг дийлэхийн тулд энэ сэтгэлийн их нягтралыг үгүй хийж хагалах бутаргах л хэрэгтэй" гэжээ.
Хөх Өвгөн
Дарь-Овоо гэж нэрлэх нь ч бий. Дарьгангын галт уулсын нэг бөгөөд далайн төвшнөөс дээш 1354 метр өндөр. Дарьганга сумын төвийн дэргэд орших энэ уул нь Сүхбаатар аймгийн урд хэсгийн 6 суманд амьдардаг Дарьгангачуудын шүтэн биширдэг уул юм. XYII зууны үеэс нутгийнхан тахиж ирсэн бөгөөд 1913 оноос Богд хааны зарлигаар тахиж ирсэн. Монгол орны өргөн олныг хамарсан их тахилга хийдэг уулын нэг.
Хэсэг хугацаанд тахилга зогсоод байсан энэ овооны тахилгыг 1990-ээд оны үеэс дахин сэргээж 2004 оноос эхлэн төрийн тахилгат уул болгожээ. 2004 онд оройд нь байх Алтан ганжирыг бүрэн алтадсан байна.
Алтан-Овоонд зөвхөн эрчүүд л гарч сүслэн мөргөдөг. Архи дарсаа өргөж, арц хүжээ аравнайлдаг. Энэ овоо бол зөвхөн эрчүүдийн гараар боссон овоо юм. Алтан-Овоон дээр эмэгтэй хүн гардаггүй бөгөөд харин эмэгтэйчүүд овооны баруун урд орших арай намхан дэвсэг дээр гардаг, бас бэлээр нь тойрдог зам бий. Алтан-Овоо баруун хойшоо сэтэрч урссан тогоотой бөгөөд овооны баруун талд Дуут нуур, харин зүүн талд Шилийн богд уул байдаг.
Алтан-Овооны сорогшин модыг Отгонтэнгэр уулнаас залсан гэдэг. Овооны гол мод буюу амь модыг сорогшин хэмээнэ. Энэ модыг авахдаа газар дэлхийн лус савдагт тахил балин идээ цайныхаа дээжийг өргөж сан тавина. Сорогшин хэмээх мод нь мөнхийн ногоон, үр жимстэй мод байх агаад манай оронд самрын модоор хийдэг ажээ. Алтан-Овоонд залсан тэрхүү сорогшинг газар хүргэлгүй залж аваачсан тэр өдрөөс хойш 300 жил өнгөрчээ.
Монгол хүний зүрх сэтгэл сүсэг бишрэлд гүн шингэсэн газар билээ. 1818 оноос албан ёсоор тахилга үйлддэг болсон.
Бурхан халдун уул нь ар өврөөрөө битүү модоор хучигдсан, зөвхөн ойр хавьдаа сийрэг модтой, тайгын тачир ургамалтай уул юм. Бурхан халдун ууланд дээд дунд доод хэмээх гурван овоо байдаг. Доод овоо нь уулын бэлд, дунд овоо нь уулын дунд хавьцаа байдаг. Уулын орой нь цэлийсэн том талбайтай.
Талбайн дунд бараг хүний гараар хийсэн гэмээр хөмөрсөн тэвш мэт тавцан байдаг. Арван давхар барилгаас ч өндөр энэ уулан дээрх шовгор нь дээд овоо юм. Бэлд байх бага овооноос дунд овоо хүртэл гайгүй сайн мориор хоёр цаг орчим зүтгүүлж хүрдэг.
Дунд овооны тэнд метр орчмын голчтой том хүрэл тогоо бий. Уулын орой дахь их овооны тэндээс доош явахад энгэр талын зуувандуу хавцалд тунгалаг сайхан нуур бий. ШУА-ийн газар зүйн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Базаргүр нэгэн шинэ санаа дэвшүүлсэн бөгөөд тэрбээр “Тэмүжин Бүрги эрэг гэдэг газар нутаглаж байхад тайчууд дайлан ирж Тэмүжин Бүрги эргээс 24 километрт орших Мөнхжаргалан уулын зүг өдөртөө зугтаасан.
Энэ ууланд тэр олон жил амьдарсан. Тийм учраас энэ уул бол жинхэнэ төрийн тахилгатай Бурхан Халдун уул байх ёстой” үзэж байна. Түүхийн урт замын эхэнд Хан хэнтий уулыг нийтэд нь Бурхан халдун гэж нэрлэж байжээ. Мөн Хэнтийн нуруунд Бурхан халдун гэсэн 13 нэр байдаг ажээ.
Үүн дотроос хамгийн өндөр оргил нь Бурхан халдун нэртэйгээ үлдсэн гэнэ. Гэвч энэ бол төрийн тахилгад уул биш. Харин Чингис хаан дайлаар мордохдоо Мөнхжаргаланг тахиж аргаддаг байсан гэж мэдэгдэж байна. 1992 онд 12,000 ам километр талбайг нь Хан Хэнтийн тусгай хамгаалалттай бүс хэмээн тогтоож, улсын хамгаалалтанд авчээ.
Оросын хаант улсын нутаг рүү нүүсэн бүлэг монголчуудад анхаарлаа хандуулая. Халимагийн түүхийн тухай ном зохиолыг Г. С. Лыткина, А. М. Позднеева, Н. Н. Пальмова, Г. О. Авляева, У. Д. Душана, А. Г. Митирова, В. П. Санчирова, С. К. Хойта, У. Э. Эрдниева нар хятад, монгол, оросын түүхийн эх сурвалжид үндэслэн бичсэн байна. Монгол судлалын шинжлэх ухаанд халимагын түүх, хэл, соёл, ахуйг судалдаг халимаг судлалын салбар бий.
Өндөр уулын мөнх цас, мөсөн гол, ян сарьдаг, уулын нуга, хээрийн экосистемийн онцлогийг төлөөлсөн үзэсгэлэнт байгальтай, аргаль янгир, марал буга зэрэг хөхтөн хойлог, тас, ёл зэрэг жигүүртний байршил нутаг бөгөөд уулын спорт, байгалийн аялал жуулчлал хөгжүүлэхэд нэн тохиромжтой нутаг тул 1996 онд УИХ-ын 43 дугаар тогтоолоор улсын тусгай хамгаалалтанд авсан.
Таныг ярилцлагынхаа зочноор уръя гэж олон жил бодож яв¬лаа. Уулзах цаг олгосонд баяр¬лалаа. Асуух юм их байна. Цэцийн ажлаа¬саа яагаад чөлөө¬лөгдсөн бэ. Цэц¬дээ байгаач гэдэг хүсэлт тавьсан гэсэн. Өөрөө татгалзсаар байгаад гарсан гэж дуулсан юм байна ?
-Үгүй ээ, яахав дээ. Би чинь Цэцэд 14 жил шахам ажиллалаа шүү дээ. Нас ч 65 хүрлээ. Цэцэд байх сай¬хан л даа. Намчирхахгүй, асуудлыг хууль зүйн дагуу шийддэг. Тэнд ямар ч намын зүтгэлтэн байсан хүн орж ирээд л шууд түдгэлздэг. Тэр мөчөө¬сөө хойш хуульдаа л захирагддаг.
ФОТО
ВИДЕО
