ФОТО
ВИДЕО
Монголчуудын эрийн гурван наадам нь эрт дээр үеэс эх үүсгэлтэй. Тэдгээрийн нэгэнд уул ус, тэнгэр тэнгэр хангайг тахих зэрэг ёслолыг үйлдэхэд эрийн гурван наадмыг дагалдуулан хийдэг байжээ. Наадмын үед эр хүний самбааг сорих бөхийн барилдаан, нум сум харвах эрдэм, хүлэг морины хурд сорих уралдаан гэсэн гурван төрлийн тэмцээн тусгай ёс журмын дагуу болдог. Монголчууд үндэсний овоо, лусын тахилгаа цагаан идээ элбэг болж, сүрэг мал ногоонд цадаж, хүч тамир орсон үед нь өргөн олноороо тэмдэглэж ирсэн уламжлалтай.
Монгол бөөгийн тэргүүн зайран Мөнхчулуун өмнөх намрын тахилгуудаар үндэсний бөхийн барилдаан зохион байгуулж хэвшсэн.
Бөхийн барилдаан нь тахилгын зан үйлийн дараа зохион байгуулдаг үндэсний наадмын гол хэсэг юм. Монгол бөхийн гарах, дэвэх, шавах, өрөх зэрэг хөдөлгөөн нь хангарьд, харцага, шонхор шувууны дэвэлт болон ямар нэг хүчит амьтны үйл хөдөлгөөнийг дүрсэлсэн утга учиртай. Монгол бөхийн өвөрмөц нэг зүйл нь түүний хувцас өмсгөл бөгөөд бөх хүний өмсөх хувцас нь малгай, зодог, шуудаг, гутал, гутлын боолт юм.
Энэ жилийн нарны тахилгын үеэр үндэсний бөхийн барилдаанд аймаг, сумын цолтой 64 бөх оролцов. Хүч үзсэн барилдаанд Мөнхболд, Ганбаяр, Азбаатар, Элдэв Очир нар шөвгийн дөрөвт үлдэж, түрүүлж, үзүүрлэлээ.
МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгчийн захирамжаар Үндэсний бөхийн барилдаанд түрүүлж, үзүүрлэсэн болон шөюөгт үлдсэн бөхөд Мөнх тэнгэрийн төлөө “Алтан шонхор”, ”Мөнгөн шонхор”, “Хүрэл шонхор” медалиар шагналаа.
Үндэсний баяр наадмын нэгэн төрөл нь сурын харваа бөгөөд эртний уламжлалтай юм. Сур харвах газрын зай нь 45 нумын буюу 75-80 м орчим газар бөгөөд нарийн зүссэн сураар сүлжиж хийсэн бортого хэлбэрийн байнуудыг(сурыг) хана, хасаа гэсэн хоёр янзаар үелүүлэн өрөөд болцуу сумаар хоёр тал ээлжлэн харваж цэцэн мэргэнээ сорилцоно.
Монгол наадам нь 2010 онд ЮНЕСКО-гийн “Хүн төрөлхтний соёлын биет бус өвийн төлөөллийн жагсаалт”-д бүртгэгдсэн.
Энэ удаагийн Нарны тахилгад хүчээ сорьсан сурын харваачдаас эхний байруудад шалгарсан харваачдыг МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгчийн захирамжаар эхний гурван байранд шалгарсан сурын харваачид Мөнх тэнгэрийн төлөө “Алтан шонхор”,”Мөнгөн шонхор”, “Хүрэл шонхор” медалиар шагналаа.
Хүлэг морьдын дотроос хамгийн хурдан сайныг нь сонгон авч олон хоногийн өмнөөс хоол ундыг нь тохируулан сойж, өдөр тутам давхиулан сорьж бэлтгээд наадамд газрын хол ойрыг тохируулан уралдуулдаг. Баяр наадамд азарга, их нас, соёолон, хязаалан, шүдлэн, даага гэсэн 6 насны морьдыг барагцаагаар 25-30 км, хязааланг 18 км, шүдлэнг 15 км, даагыг 10км орчим газраас уралдуулна. Морьдыг 6-8 насны хүүхэд унаж уралддаг байна. Энэхүү наадмын бэлтгэл гарсан дааганы уралдааныг Нарны тахилгын наадамд шандас сорин уралдуулав.
Миний хувьд олон жил дотроо бодож явсан Тахилгын үед наадам зохион байгуулахад ямархуу дүр төрхтэй байх талаар төсөөлөл минь ажил болж хэрэгжив. Өмнө бид Цаст хайрхан болон Хөх уулын тахилга дээр наадам амжилттай зохион байгуулсан туршлага бий. Харин хотын ойролцоо үндэсний их баярын өмнө бэлтгэл ажлын үед наадам зохион байгуулбал ямар байх талаар таамаглал төсөөлөл тодорхой боллоо.
Нарны тахилгад зориулсан хурдан дааганы уралдаанд айргийн тавд орсон даагийг цоллож, хүчит бөхийн барилдаан, үндэсний сур харвааны шагнал гардууллаа.
