ФОТО
ВИДЕО
Галаа манан олон сайхан түүх, үйл явдлыг ярисаар шөнө дунд хүргэж билээ. Мангагын Цэгмид удган нь 13 настай байхдаа удмын юмтайгаа холбогдож удган болсон билээ. Түүний ээж Долзод удган гэж байжээ.
Цэгмид удган нь Улаан хуулар (хуулар,соян гэдэг нь тува овог) онгод, Соён онгод, уул усны эздээр, Агарын гурван хайрханаар сүлдэлж бөөлдөг чадалтай удган байжээ. Хамгийн сүүлд Агар хайрханыг үнэн бодит зөв тахиж чадсан ганц удган бол Цэгмид удган юм. Агарын хайрхан ихэд догширч хүн малд аянга бууж 200 гаран хонийг уул шиг овоолоод дээр нь эзнийг нь тавьсан байж, тиймээс Агар хайрханыг аргадаж зөөлрүүлэх гэж 1991 оны 4 н сард Цэгмид удганыг залсан байдаг. Цэгмид удганы гэрт 69 машин ирж тэдний садангийн Цагаан гэдэг авгай ирж тантай уулзуулах хүн байна гэж Баянзүрх сумын дарга Нямсүрэн хадаг гаргаж бариад хайрханыг аргадаж өгөөч гэж гуйгаад арван хонь өгье гэсэн гэдэг. Удган хадгийг авч тавиад би ч чадах болов уудаа гээд төмөр хуураа нэг татаж үзээд Улаан уул сумын төв ороод дахин нэг мэргэлж үзэх хэрэгтэй гэж, тэгээд сумын төв ороод айлд мэргийн чулуугаа татаж үзээд за яахав дээ тэгдэг л болж дээ гээд аяга цай ууж аваад өөрийн хүү болох Чулуунбаатарыг дагуулан шууд Баянзүрх сум явахаар болжээ. Баянзүрхээс бүр хол Агар мөрөн голыг гарч очдог байж.
Бригадын төв дээр бүтэн хонины шүүс чанаж бэлдээд, гурван ширхэг зулзаган хуш мод өргөлд бэлдээд олон өнгийн даавуун цуйдар уяж чимгэлжээ. Олон төрлийн цагаан идээ бэлдүүлж архи,тамхи хүртэл зэхүүлжээ. Агарын хайрханы асар пүнз уулийн оройд дэвсэг газар байрладаг бөгөөд, хүү Чулуунбаатарыг асарт орж эмхэлж янзал гээд бүү айгаарай гэж хэлж байж, асар дотор нэг авдар хоёр тэвш байсан гэдэг асар дээврийг янзалж хог шороог нь цэвэрлэж эвдэрсэн зүйлсийг цэгцэлж авдарт нь ил гарсан зүйлсийг нь хийж доороос нь банз шорлож байрлуулж. Хэдэн улсаар банз зөөлгөн бэлдүүлж байгаад Нямсүрэн дарга нэг гинж олоод үүнийг хаясан хүн байна уу гэж асуухад хаясан хүн байхгүй байсан бөгөөд удган хайрхан өгч байна далд хий гэжээ. Асар луу зассан шаттай түүн дээр нь цагаан эсгий дэвсээд гурван хушан өргөлөө байрлуулж идээ цагаагаа тавин явган бөөлж бараг асар дотор орох шахам хуурдаж, хуурийн дуу улам чангарч морьд нь шилгээгээд л тэр үед гурван том бүргэд ирээд эргэлдэж байсан бөгөөд нэг ч хүн дуугарч болохгүй гэж удган хэлсэн байна.
