ФОТО
ВИДЕО
Монголын тэнгэр шүтлэгтэнүүд сэргээн толидуулах уламжлалын нэг нь Нарны тахилга билээ. Бид олон зүйлээ ой санамжандаа эргээд санахыг эрмэлзэж бас шинэ агуулгаар баяжуулан хөгжүүлэхийг зорьж байгаа билээ.
Нарны тахилгын өглөөний нарыг хэрхэн мандах бол, үүлтэй, бас бороотой байх болов уу гэж сэтгэлээ шаналгасаар шөнийн уртыг өнгөрүүлдэг. Нарны тахилгыг зохион байгуулах их ачаалалыг нуруундаа үүрсэн хоёр залуу маань энэ шөнийг догдлон өнгөрүүлсээр нойргүй хонож байгаа. Шөнө бороо хаялсан болохоор өглөө битүү үүлэрхэг байх магадлал өндөр байсан билээ.
Үүрйин гэгээ орох үед тэнгэр бүрхэг харагдаж байлаа. Зүүн зүгээс тэнгэр онгойх сэтгэлийг гэгэлзүүлсээр тэнгэрийн хаяагаар хөх тэнгэр найдвар төрүүлэн мэлтийнэ.
Тахилга хийхээр цугларсан олон гэр, асараа тойрон журамтай буусан харагдана. Өглөөгүүр шүтлэгтэн олны цуваа тасралгүй нэмэгдсээр нарны тахилгын талбай зон олноор дүүрэн харагдана. Энэ бол 2022 оны 06 дугаар сарын 22-ны өдрийн Хүй долоон худагийн Цагаан хөтөлд болох Нарны тахилгын эхлэлийн дүр зураг байлаа.
Өглөөний гэгээ орж, нарны туяа уулсын цаанаас аажимхан нэмэгдсээр шинэ өдрийг тунхаглан Наран мандах мөчид Хорин нэгэн морин хуурч хуурийн эгшигэнд монгол ардын уртын дууг тоглож уужим талд ард олны сэтгэл сэргэж, баярын сэтгэлийг огшоож цуурайтуулав. Юутай сайхан монголын минь нэг өглөө.
Монгол морин хуурын эгшиг үргэлжилж, Хорин нэгэн уртын дуучид Монголын уртын дуугаа нарандаа илгээхэд хорвоо дэлхий юутай сайхан хослон үзэгдэнэ вэ.
Нарны их тахилга, залбиралийн үйлийг эхлэж, Монгол бөөгийн удган, Гооршчууд Х. Майцэцэг толгойлж бөөлж эхэллээ. Бөөлөх явцдаа бие даасан бол хамтарч, нэгдэж бөөлөх үйл ажиллагааг сайн зохион байгуулжээ. Нийтэд болон нийгэмд бөөлөлтийг харуулах уялдаа холбоог гаргаж чадлаа.
Энэхэн мөчид Хорин нэгэн алдарт эхийн одонгоо энгэртээ гялалзуулсан алдарт ээжүүд сүүн цацлаан нарандаа өргөн залбирцгаалаа.
Толгойлон бөөлөлтийн араас Хорин нэгэн удгад зайрангууд нэгэн зэрэг нарны залбирал үйлдэж төр түмэн олноо Алтан шар нарандаа даатган бөөлөв.
Байгаль дэлхий олон төрх өнгөө гайхуулж, тэнгэрт солонго татав. Энэ бүхэн тахилгын нэг содон тэмдэгийг илэрхийлнэ. Маш нарийн тогтсон эмх журам, ёс заншил үргэлжилсээр Нарны тахилгын эхний хэсэг өндөрлөсөн билээ. Үүлэрхэг тэнгэр онгойж цэнхэр тэнгэр хурц нар дэлхийг соёрхолоо.
МБНЭ-ээс зохион байгуулж байгаа нарны тахилгыг гурван жилээр нэгэн улаач хариуцан хийдэг нь уламжлал болж байгаа билээ. Эхний гурван жилийг Монгол бөөгийн Тэргүүн зайран Цагаанхүү, дараагийн гурван жилийг Монгол бөөгийн Тэргүүн удган Б.Батжаргал нар хийсэн билээ. Тэдний тахилга нь өөр, өөрийн онцлогыг тусгасан өвөрмөц өнгө аясыг агуулсаар ирсэн байдаг.
Харин энэ удаагийн тахилгыг бөөгийн олон багийг нэгтгэн зангидаж зохион байгуулснаар онцлог байлаа. Тахилгыг зохион байгуулахад Монгол бөөгийн түшээ, Ерөнхий зохицуулагч Гончигын ажил зохион байгуулах туршлага, чадвар чухал үүрэг гүйцэтгэснийг тэмдэглэхийг хүсч байна. Нөгөө талдаа Майцэцэгийн санал санаачлага, ур чадвар тод харагдаж байлаа. Энэ хоёр мөн чанар нэгдэн Нарны тахилгыг өвөрмөц өнгө аясыг бий болгож чадлаа.
Хамтарч арга хэмжээ хийх, бие даасан багуудын чадварыг нэгтгэхэд түүний гүйцэтгэсэн үүрэг тод томруун харагдаж байлаа.
Ажил хийж байгаа хүнд алдаа гаргах нь бий. Түүндээ сургамж авч, давтахгүй байж чадвал дараагийн алхамдаа улам чамбай байх болно.
Бөөгийн арга хэмжээний нөгөө тал бол хамтарч хийх ажлын санхүүжилтээ босгох асуудал юм. Санаа нийлсэн хамт олон бүрдүүлж тахилгын арга хэмжээг сайн зохион байгуулж чадсан байна. Манай зарим хуучинсаг хэсэг томоохон арга хэмжээг хийхэд зарцуулах хөрөнгийг бөөлөхийн тулд төнгө авлаа гэж буруутгах өнцөгөөс шүүмжилж байгаа нь харагдсан. Тийм бишээ. Одоо цаг үед зохиож байгаа ажлын нэг тал санхүүгээс шууд хамааралтай болохыг хүн болгон мэддэг болсон байх аа.
Монголчуудын эрийн гурван наадам нь эрт дээр үеэс эх үүсгэлтэй. Тэдгээрийн нэгэнд уул ус, тэнгэр тэнгэр хангайг тахих зэрэг ёслолыг үйлдэхэд эрийн гурван наадмыг дагалдуулан хийдэг байжээ. Наадмын үед эр хүний самбааг сорих бөхийн барилдаан, нум сум харвах эрдэм, хүлэг морины хурд сорих уралдаан гэсэн гурван төрлийн тэмцээн тусгай ёс журмын дагуу болдог. Монголчууд үндэсний овоо, лусын тахилгаа цагаан идээ элбэг болж, сүрэг мал ногоонд цадаж, хүч тамир орсон үед нь өргөн олноороо тэмдэглэж ирсэн уламжлалтай.
Энэ жилийн нарны тахилгын үеэр үндэсний бөхийн барилдаанд аймаг, сумын цолтой 64 бөх оролцов.
МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгчийн захирамжаар Үндэсний бөхийн барилдаанд түрүүлж, үзүүрлэсэн болон шөюөгт үлдсэн бөхөд Мөнх тэнгэрийн төлөө “Алтан шонхор”, ”Мөнгөн шонхор”, “Хүрэл шонхор” медалиар шагналаа.
Энэ удаагийн Нарны тахилгад хүчээ сорьсан сурын харваачдаас эхний байруудад шалгарсан харваачдыг МБНЭ-ийн Ерөнхийлөгчийн захирамжаар эхний гурван байранд шалгарсан сурын харваачид Мөнх тэнгэрийн төлөө “Алтан шонхор”,”Мөнгөн шонхор”, “Хүрэл шонхор” медалиар шагналаа.
Хүлэг морьдын дотроос хамгийн хурдан сайныг нь сонгон авч олон хоногийн өмнөөс хоол ундыг нь тохируулан сойж, өдөр тутам давхиулан сорьж бэлтгээд наадамд газрын хол ойрыг тохируулан уралдуулдаг. Баяр наадамд азарга, их нас, соёолон, хязаалан, шүдлэн, даага гэсэн 6 насны морьдыг барагцаагаар 25-30 км, хязааланг 18 км, шүдлэнг 15 км, даагыг 10км орчим газраас уралдуулна. Морьдыг 6-8 насны хүүхэд унаж уралддаг байна. Энэхүү наадмын бэлтгэл гарсан дааганы уралдааныг Нарны тахилгын наадамд шандас сорин уралдуулав.
Ийнхүү энэ удаагийн тахилгыг Монгол бөөгийн удган Х.Майцэцэг амжилттай сайн зохион байгууллаа. Энэхүү тахилгад монгол нутгийн аймаг сумдаас ирсэн төлөөлөл хүрэлцн ирж дэмжин оролцсон. Хамтарч нэгдэж ажиллахын нэг онцлог энэ. Ганц, ганцаараа, эсвэл гал галаараа, багштйнхаа удирдлага дор бөөгийн зөн үйлийг хийсээр ирсэн. Олон улаач нар нийлж байгаа үзэл бодол дээрээ нэгдэж ажиллах нь тулгамдаж байгаа асуудал юм. Бид энэ чигт л явж байна.
Монгол бөөгийн удган Х.Майцэцэгийн удирдлага дор бүгд гар нийлэмжтэй ажиллаж галын тахилгын бэлтгэл ажлыг хангалаа. Галын тахилга эхлэх үед олон хүн нэмж ирсэн. Тус галын их тахилгад сонгогдсон хорин нэгэн удгад зайрангууд Төр, Түмэн олноо даатгаж мөн зорин ирсэн бүхнийг ивээлдээ багтааан бөөлсөн билээ.
Монгол бөөгийн хамтарч бөөлөх, хүсэл зорилгоо нэгтгэн эх орон, түмэн олныхоо төлөө залбирахад бөөгийн зан үйлийг хатуу сахилга дэг журамтай хийх нь маш чухал байдаг.
Энэхүү галын тахилгыг хамтран зохион байгуулсан улаач нартаа баярлалаа. Бас талархал илэрхийлье.
Галын тахилгыг дэг журамтай сайхан зохион байгуулсан нь өөр зүйл хүсч байсан зарим хүмүүсийн дургүйг хүргэж байгаа бололтой. Энэ бол бидэнд байгаад байдаг хаявал зохих зан авир билээ.
Урьд өмнөх галын тахилгууд толгойлж бөөлөх улаач зан үйлээ эхлэнгүүт араас нь дуртай нь хуяглан бөөлж замбараагүй байдал газар авчихдаг байсан. Энэ удаа толгойлон бөөлж буй улаач зан үйлээ хийхдээ дэг журмаа хатуу баримтлан зохион байгуулж хийлээ.
Харин тахилга дээр гэнэт ирсэн зочин тэрхүү дэг журмыг эвдэн Тахилгын галд дураараа юм өргөх гэж “дайрсан” байдаг. Үүний цаана зориуд хэл ам өдөх гэсэн оролдлого явж байсан. Бусдынхаа үйлийг үл хүндлэх зан чанар энд харагдаж байна. Хэдий бид хүний эрх чөлөө ярьж, дураараа байх зарим эрх эдэлдэг гэлээ ч тахилгад хатуу дэг журам баримталж ажиллахгүй бол галаа “сэвтээдэг” гашуун туршлага бий. Түүнээс сэргэмжилж нэгдсэн удирдлагаар галын дэг журмыг сахиж ажиллах ёстой.
Зав муутай нэгэн байх юм бол тахилгад зорьж очихын хэрэг юун билээ. Бүр болохгүй бол бусдадаа захиж өргөлөө хэлээд орхиж болно шүү дээ. Бөө нар бусдынхаа хийж буй зан үйлийг чин сэтгэлээсээ дэмжихийн оронд зориуд хэл, ам гаргаж маргаан үүсгэх шаардлага үгүй билээ. Зохион байгуулагч үл зөвшөөрсөн бол түүний шаардлагыг биелүүлэхэд л ямарч хэл ам гарахгүй өнгөрөх боломж бүрдэнэ. Тахилга зохион байгуулагчийн нэр хүндийг гутаах гэж их л оролдох шиг боллоо. Харин би бодохдоо залуу хүн гэхэд маш сайн зохион байгууллаа гэж дүгнэж байна.
Хүн муулсан хүн өөрийгөө л таниулж байдаг. Дэлхий нийтээр тогтсон ёс зүйн хэм хэмжээний доод төвшинд очихоороо бие хүний хувийн чанарыг муугаар төсөөлөх гэж оролдох, нэр гоч өгөх, доромжлох гэж оролддог. Ийм ёс зүй ичигвэтэр болсон хэв хэмжээ, өөрийнхөө сул талыг илэрхийлсэн алхам байдаг. Юун хүнээр уучлал гүйлгах, бусдын үйлийг үймүүлсэний төлөө, өөрөө цугласан олноос уучлал гуйж сурах хэрэгтэй болов уу.
Түмэн олондоо зориулсан Нарны тахилга амжиллтай болж өнгөрлөө.
Мөнх хөх тэнгэр, эзэн Чингис хааны ариун сүнс бүгдийг ивээх болтугай.
