Тун удахгүй Бурхан Халдун уулын тахилга болох гэж байна. Үүнтэй холбогдуулан Богд хаан уулын тахилгын бичгүүдээс нийтэллээ. Уулын тахилгын бичиг бол хааны зарлигаар бичигдээд, нэг удаа уншигдаад, тэнгэрт өргөхийн тулд галаар дэвшүүлдэг тул энгийн хүн бараг үзэж өнгөрсөнгүй. Зөвхөн сонсч өнгөрсөн ийм утга зохиолын дурсгал юм.

Хэл бичгийн ухааны доктор профессор Л.Хүрэлбаатар (1945-2010) энэхүү Богд уулын сав, Их хүрээний газрын хуваарийн сансолх, тайлга тахилгын номуудыг олж бүртгэх ажлыг анхлан удирдаж хийлгэснээс хойш нилээн хэдэн ном судар олсны дээжсээс та бүхэнд толилуулж байна. Энэхүү тайлгын бичгүүд тун удахгүй ”Монголын Төвд судлалын цуврал” -ын XVI боть болох ”Газрын шинж оршивой” номд бүрэн эхээрээ орох болно.
Г.Ням-Очир

Чин улсын үеийн Богдхан уулын тахилгын бичиг
Түгээмэл Элбэгтийн Тавдугаар Хөхөгчин туулай жил хөх бичин 7-р сарын шинийн 4-ий хөхөгчин өдөрөө
Хуандибээр
Зарлигаар зарсан Хүрээнд сууж хэрэг шийтгэгч сайд тэргүүн зэрэг хиа Миннай-г гаргаж,
Хануулын
Тэнгэртээн тайх үг. Сэтгэвээс
Тэнгэрийн эрдэм нь амгалан хүндийн тул гавъяа нь ивээн хамгаалахуйд тэнхцэлдвэй.
Зуун модны баруун этгээдэд оршоод Монголын аймагт гавъяа байгуулсан нь
Сайл бүрины бичигт илэрхийлвэй. Жавхлангаар Сэлбийн даваалугаасүндэлээдумрын хязгаар дахинаа буяныг бадруулж хамгаалан сахив. Хөндлөн гулдаг таван мянган бээрийн агуу их өргөн бүрнээр тойрон хүрээлсний сүрд итгэвэй. Далан дөрвөн хошууны адууны сүрэг адгуулан дэлгэрүүлэн үржүүлэхийг нь нийтээр илт өршөөх хишгийг хүртээв. Би бээр туйлыг байгуулж буяныг түгээмэл тархаан
Тайх эрхэм хуулийг тогтоохын тул, олон аймгуудын гуйн айлтгасан үнэнхүүг нь сайшааж элсэх эзлэх адил хамаг ородыг хамгаалзсаныг сэтгэж амттан ба үнэртэнээр
Тайх хуулийг явуулж хишиг өглөгийг нийтээр бадруулж тархаав.
Тайх эдийг бэлтгээд үнэнхүүгээн гарган залбирах ба хариулахын ёсыг үүрд тасалдах үгүй болговой. Эдүгээ намар цагийн тул тусгайлан
Тайх ёсыг явуулавай.
Тэнгэрээр айлд.
Энэ нь
Хан уулын Дайчин улсын үед тайж явсан зарлигийн үг болой.
Тайлбар: Энэхүү тайлга тахилгын бичгийг Манжийн эзэн хаанаас жил бүр илгээдэг байсан бөгөөд тахилгын үед шар торгон дээр бичин тэнгэр төргөдөг байжээ. Эндээс үзвэл тухайн үед болсон Зуун модны тулаанд гүйцэтгэсэн үүргийг чухалчилж үзэж тахилга хийдэг байжээ.”Дайчин улсын монгол магад хууль”-ийн дотроос Түгээмэл Элбэгтийн 5-р оны 7-р сарын илтгэл айлтгалуудыг шүүвэл монгол эхэд лавтай тохиолдсонгүй. Өөр бусад данс эвхмэлээс энэ тухайг арчиж болох юм.Мөн тэр үеийн Халхын 74 хошууны адуун сүрэг цэргийн агтыг цуглуулан тэнсдэг суурин газар маягтай байсан байж болох байна. Мөн хөндлөнгулд 5000 бээрийн доторхи уул хайрхадыг сүрээрээ дарсан хэмээн магтсан байгаагаас үзвэл их чухал цэгт тооцогдож байжээ.
1923 онд Богд хаан уул болгон өргөмжилсөн Богд хааны тахилгын бичиг
Олноо өргөгдсөний 12-р оны зуны дунд сарын шинийн 8-ы цогучрал бүрдсэн эрхэм сайн өдрийг сонгон тохиолдуулж
Шашин төрийг хослон баригч Нарангэрэлт
Богдхаан бээр зарлигаа тухайлан Дотоод хэргийг бүгд захиран шийтгэгч яамны дэд сайд гүн Дэндэвийг гаргаж
Шашныг тэтгэгч Их Богдхаан хайрхан уулын
Тэнгэртээн тайх учир, би сэтгэвээс эрт цагаас эдүгээд хүртэл
Их Богд хаан хайрхан уулны сахиулсан тэнгэрийн аугаа хүчин тус эрдэм маш гайхамшигтай бөгөөд, олон Монголын гол охь манлай газарт батад оршоод сүр жавхланг түмний газар түгээмэл хүртүүлэн зөв буруу сайн мууг машид ялгаж, зөв сайнд нь нөхөрлөн ивээж, буруу мууг нь сөнөөн эцэслэгэж, бурхны шар шашныг сахин тэтгэж, хамаг амьтны буянчуулганыг хураалган туслахын тухай дөрвөн улиралыг зүйгээр тэгшлэн зохилдуулж ивээсээрийн ач маш их дээр, нэн ялангуяа тусгайлан тулгар төр байгуулах чухал цагт онц ивээн хамгаалж, харгалзан тусалсны тэмдэг илэрхийеэ мэдэгдсэний тулд, тухайд гавъяаг илэрхийлэн,
Шашныг тэтгэгч Их Богд хаан хайрхан цолөргөмжлөөд, тухайлан тэргүүн сайдыг гаргаж, тайлгасан бөлгөө.
Эдүгээ зун / намарын сайн улирал орж элдэв бодис шинээр түрэн ирэх / жигдрэн шингэх баяртай сайн цаг тохиолдсон үүнд
Эрхэм их тэнгэрийн өршөөн тэтгэж ивээн хамгаалах гүнээ ачийг сэтгэж гүйцэшгүйн тул, тухайлан тэргүүн сайдыг ном унших лам нарын хамтаар гаргаж, ач хариулахын тахил балин, хүж торго сэлтийг өргөн хүргүүлж, ном уншуулан Эрхэмлэн тайх ёслолыг гүйцэтгэв.
Шашныг тэтгэгч Их Богд хаан хайрхан уулын сахиулсан тэнгэр олон нөхөд сэлт бүгдээр баясан хүлээн авч, рид хувилгаана угаах үчинээн улам уламаар дэлгэрүүлж, арван зүг дэхь Монгол улсын харъяат газар орны зах хязгаар хүртэл огт алгасал үгүй харж сахин, ил далдын элдэв муу хөнөөлт дайн дайсан хур салхи хүн малын өвчин тэргүүтэн бүхнийг агшинзуураа тохиолдуулалгүй түргэнээ устган амирлуулж, ялангуяа шар шашныг өчүүхэн хиргүйгээр тэтгэн дэлгэрүүлж, Их төрийг гадаад дотоодоос цаг бусын хорлолгүй өнө удаан батад оршуулж хишиг өглөгийг бадруулан түмэн бодис шимийг хотод төгсөөр жигдлүүлэн гүйцэлдүүлж, олон монголчуудыг хэзээ ямагт буян чуулганыг хураалган, хүү санэд тавар эрдэм чадлаар баян элбэг бүрэн гүйцэт, өнөег, тавтай тайвнаар энхжүүлэн амгалан жаргалан лугаа төгсгөн тэтгэсээр ахуйг тусгайлан даатгаж, чин үнэн хүүгээс хичээнгүйлэн Тайлгасан үүнийг Эрхэм их сахиулсан тэнгэрээр цөм анхааран хүлээн авч итгэмжилэн даатгасан ёсоор үргэлжид өршөөн тэтгэхийг зөвшөөн Соёрхож Айлдан Айлд
Энэ нь Монгол өөртөөн улс болсны хойно тайж яваа
Зарлигийн үг болой.
Энэхүү хануулыг жил бүр зуны тэргүүн сард нижгээд удаа тахина. Тайх тухай бүрт Нийслэл хүрээнээс лам нар гарч, хоёр өдөр хурал хурна. Тайхад сум нэг, торго нэг бүхэл, нэг багц хүрэн хүж өргөнө. Бас бүхэл үхрийн мах гурав, бүхэл хонины мах арван тавыг өргөж таймуй. Эдгээр тайлгын зүйлийг цөм улсын сангаас гаргамуй.
Тайлбар: VIII Богд Жавзандамба хутагтын бараг хамгийн сүүлд гаргасан зарлигуудын нэг. 1911, 1919, 1921 оны хэрэг явдал болоод цагийн самууныг тухай бүр Богд ууланд даатгаж байсан бөгөөд Монгол улсыг бүрнээ аварсан тул энэхүү тахилгын бичгийг бичсэнээс гадна 8 шолго магтаал төвд хэлээр зохиосон нь эдүгээ олдохгүй байна.
Мэдээний эх сурвалж: http://time.mn/157_5654

Twitter