1937 оны есдүгээр сарын 10-нд Монголын улс төр, цэргийн зүтгэлтнүүдийг бөөнөөр нь баривчилснаар их хэлмэгдүүлэлт гүнзгийрсэн бол мөн оны аравдугаар сарын 2-нд гурван хүний бүрэлдэхүүнтэй “Онцгой Бүрэн эрхт комисс” гэгчийг шүүхээс гадуур бий болгож, хүмүүсийг барьж хорих, шүүн шийтгэх онцгой эрхийг олгосноор Монгол улсад өргөн хүрээтэй улс төрийн хядлага эргэлт буцалтгүй эхэлжээ. Тус комисс нэг жил зургаан сарын хугацаанд буюу 1939 оны дөрөвдүгээр сарын 15-ны өдөр хүртэл “бүгд 51 удаа хуралдаж, 25800 хүний хэргийг таслан шийтгэжээ. Эдгээрийн 19 мянга орчим нь лам нар байсан бөгөөд 17 мянгыг нь буудан алах ялаар шийтгэсэн байна” .
Энэ удаагийн зочноор түүхийн ухааны доктор, эрдэмтэн, зохиолч Н.Нагаанбуугийн 2014 онд хийсэн ярилцлагыг тавьж байна.
- Монголчуудын ухаан нь итгэхүй гэж та үздэг. Тэр санаа юунаас эхтэй болохыг тайлбарлаж өгнө үү?
Монголчуудын уугуул шүтлэг бол бөө мөргөл билээ. Бөө мөргөлийн үүсэл хөгжлийг эрдэмтэн судлаачид хүй нэгдлийн байгуулал, эцгийн эрхт ёс ,эсхүл эхийн эрхт ёсны үед үүссэн гэж үзэж ирэв. Гэвч Австралийн агуйгаас 40 мянган жилийн тэртээд бөө мөргөл оршиж байсныг нотлох агуйн зураг илрээд байна.Үүнээс үзвэл бөө мөргөлийн үүсэл хөгжлийг түм түмэн жилийн тэртээгээс үүсэлтэй гэж үзэхэд эргэлзэх зүйлгүй болж байна. Монголчуудын бөө мөргөл нь Тэнгэр үзэлд тулгуурлаж ирсний дээр бөө мөргөлийн ачаар ертөнц түүний хууль зүй тогтлыг танин мэдэж, тэнгэр газар, онгон дагшин байгаль уул ус, ертөнцийн бүхий л юмс үзэгдлийг амьтай гэж үзэн шүтэн биширч,аргадан тахиж,тэнгэр онгодуудтайгаа харилцаж ,байгалийн хууль зүй тогтлыг даган хатуу ширүүн байгалтайгаа зохицон нүүдэллэн амьдарч иржээ.
Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, зохиолч Чинагийн Галсантай ярилцлаа.
________________________________________
-Хоёр л зүйл таны хувь тавиланг хөтөлжээ гэж харагддаг. Эхнийх нь төрсөн газар нутаг, нөгөөх нь герман хэл судалсан явдал?
Бид оюун ухаан,ой санамж,ой Билэгээ сэрээж Монгол ухаантай Монгол хүн, Монгол үндэстэн болсон цагт сая харийн тархи угаалт,мунхруулга, мөлжлөгийн заль,мөн чанарыг таньж, дотоодын харь Либерал ном номлогч Хар хуврагууд, Тангад хэлээр Түвд шашны ном айлдагч Шар хуврагуудад хууртагдахаа больж " Хар гэртээ хаан,Бор гэртээ Богд" болон Эх орон, Эх нутагтаа Эзэн заяагаа эдлэн амар амгалан амьдрах бөлгөө. Өнөөдөр Хүн төрөлхтөн " Оюун санаа, ахуй амьдрал, төрийн байгууламж" - ийн хувьд
Та сайхан хаваржиж байна уу?
Танд дараах зүйлийг мэдэгдэх гэсэн юм.
“Сайн цагийн мянган бурхны тамга”-наас сэдэвлэн, бүр төв хэсэгт байдаг голлох долоон дүрсийг хуулбарлан авч Өндөр гэгээн (Занабазар)
- Хөвсгөлд нэг доор 10 гаруй булш тоносон хэрэг гарсан ч цагдаагийнхан хаажээ -
Буурал түүхийн улбаа болж үлдсэн эртний булш, хиргисүүр манай орны өнцөг булан бүрт бий гээд хэлчихэд хилсдэхгүй.Өвөг, дээдсийн цогцсыг оршоож онголсон тэдгээр газрыг өнөөдөр хэн дуртай нь онгичиж, хэдэн яс гарвал тарааж чулуудчихаад, алт эрдэнэсийг нь авч ашиг хонжоо олох гэж улайрч байна.Ингэснээрээ эх түүхээ буртаглан баллуурдаж, ирээдүй хойчдоо Монголын түүхийн баримт гэж ийм зүйл байдаг юм гээд үзүүлэх эд өлгийгүй болгож буй.Харамсалтай нь, мөнгө цагаан, нүд улаан болсон өнөө цагт түүх соёлын өвийг устгаж байгааг ойшоох газар алга.Хэдэн археологич, түүхч л булш, хиргисүүр тонож байгаад анхаарлаа хандуулаач ээ хэмээн төр, засаг, орон нутаг, холбогдох газруудад нь ханддаг ч хад мөргөсөнтэй адил үр дүнд хүрэхгүй байсаар.Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуульд соёлын биет өв гэж түүхэн тодорхой орон зай, цаг үеийг төлөөлөх биетээр оршин байгаа дурсгалыг хэлэхээр хуульчилсан.
Уг хуулийн тавд
Сүүлийн үед та ямар бүтээл туурвиж байна?
-Саяхан хэдэн ном гаргасан. Харь гаригийнхан Монголд ирж байжээ гэдгийг сонирхож судалсан юм. Хадны сүг зураг гээд бид мэднэ дээ. Тэнд чинь харь гаригийн хүнийг сууж ирсэн унаатай нь хамт зурчихсан байдаг юм шүү дээ. Маш тод үлдсэн байгаа юм. Үүнийг би зөвхөн өөрийн зүгээс сонирхолдоо хөтлөгдөж хийсэнгүй. Английн эрдэмтдийн 20 гаруй номыг, ОХУ-ын эрдэмтдийн 10-аад ном, Монголынхоо үлгэр, домог, академич Д.Цэрэнсодном гуайн эмхэтгэсэн “Домгийн чуулган”-ыг уншиж судалж байж хэдэн ном гаргасан. Энэ л миний сүүлд хийгээд байгаа бүтээл байна даа.
-Нисдэг тэрэг болон экскаватор хөлөглөсөн хүний дүрс зураг хаанахын ямар хадан дээр байдаг юм бэ?
-Монголын говь маш өвөрмөц, сонин, судлах юм ихтэй юм. Сонирхолтой сүг зураг бүхий хад, чулуу маш олон. Өөрийн чинь нутаг байх аа, танай Сүхбаатарын Эрдэнэцагаан суманд ч байна. Зотол хан уулаас баруун хойш сансрын нисгэгчийн малгай шиг толгойтой хүний дүрстэй хад байгаа. Ингээд үзэхээр дэлхийн эрдэмтэд хүн бичнээс үүссэн гэж үздэг нь худал юм.
-Яагаад, тэгээд харь гаригийнхнаас үүссэн гэж үү?
ФОТО
ВИДЕО
