Мөхөс би бээр саяхан МҮМ-ээс эрхлэн хэвлүүлдэг “Музей судлал” сэтгүүлийн 2020 оны дугаарт “НОЁН УУЛЫН ХҮННҮ ШИРДЭГНИЙ ХЭЭ, ЧИМЭГЛЭЛИЙН БЭЛГЭДЭЛ” сэдэвт бэсрэг судалгааны өгүүлэл хэвлүүлсэн билээ. Уг судалгааны товч агуулгыг үүгээр танилцуулж байна.

XX зууны эхээр Монголд өрнөсөн улс төр, нийгэм, эдийн засгийн өөрчлөлтийн үр дүнд шинжлэх ухааны тодорхой салбарууд хөгжих түүхэн үндэс тавигдсан билээ. 1924-1925 онд Оросын ШУА-иас томилогдсон П.К.Козловын удирдсан “Монгол-Түвэдийн хээрийн шинжилгээний анги” өнөөгийн Төв аймгийн Батсүмбэр сумын нутаг Хараагийн Ноён ууланд анх археологийн малтлага хийж, олон тооны ховор сонирхолтой олдворууд илрүүлэн олон улсын хэмжээнд Хүннү судлалыг шинэ түвшинд гаргасан юм. Дээрх малтлагын явцад Ноён уулын язгууртны 6 дугаар булшнаас хамгийн баялаг олдвор хэрэглэгдэхүүн олж илрүүлсний дотор олон тооны хивсний хатгамал наалтын тасархай байжээ. Энэ ташрамд дурдахад өдгөө Монголын үндэсний музейд хадгалагдаж буй Хүннү ширдэгний тасархай хэсэг бол Эрмитажид хадгалагдаж буй МР-1956 дугаартай ширмэл ширдэгний нэг хэсэг бөгөөд 1927 онд монголд зарим олдворыг буцаахдаа ширдгийг хоёр хуваажээ
Дээр дурдсан олон тооны ширдэгний дотор харьцангуй бүтэн хадгалагдаж үлдсэн нэг ширдэг өдгөө ОХУ-ын Эрмитаж музейн сан хөмрөгт MР 2300 бүртгэлийн дугаартай хадгалагдаж байна. Уг ширдэг нь бунхны дотор тасалгааны шалан дээр, дотор тасалгааны баруун этгээдэд, үндсэн хэсэг нь баруун хонгилоос тус тус илэрсэн байна.
Хүннүгийн эзэнт гүрний түүх соёлын хамгийн алдартай урлагийн бүтээл болох уг эсгий ширдэг, түүн дээр дүрслэгдсэн хээ чимэг, амьтдын дүрслэл бүр гүн гүнзгий утга санааг илэрхийлжээ. Юуны түрүүнд ширдэгний гол хэсэгт буй гурван эгнээ хорин дөрвөн ширхэг ороомог (түмэн насан) хээний тоон болон дүрсийн бэлгэдэл миний анхаарлыг ихээхэн татсан билээ. Тиймээс локиг сэргээлт, түүхэн баримтад үндэслэн Хүннүгийн газар нутаг, засаг захиргааны хуваарь буюу гурван этгээд, хорин дөрвөн аймгийн нэгдлийг харуулсан төдийгүй хоорондоо бат бэх, өнө мөнхөд холбоотой байхыг илтгэжээ хэмээн үзсэн. Түүний гадуур тойрон хөвөөлсөн тоонолжин, дөрвөлжин, чагт тээг маягийн дүрсний давтамжууд нь алхан хээний эртний хэлбэр бөгөөд Хүннүгийн газар нутаг, хил хязгаарт хэн ч нэвтэршгүй бат бэх, хамгаалагдаж байхын бэлгэдлийг агуулжээ. Энэхүү хүрээ алхан хээ болон гадна эмжээрийн хоорондох зайд урласан тэмцэлдэж буй амьтдын дүрслэлүүд нь Хүннүчүүд, тэдний хүн ам, газар нутгийг хамгаалагч шүтлэгийн бодит болон домгийн амьтад, дайсагнагч этгээдийн шүтлэгийн амьтдыг ялан дийлж буй төсөөллийг бүрдүүлж байгаа тухай энэхүү өгүүлэлд бичсэн болно. Өгүүллийг бүрэн эхээр нь уншихыг хүсвэл доорх линкээр орж үзнэ үү!

Twitter