Дээр үед нэг хаан, мэргэч төлөгч хүнээр өөрийнхөө хувь тавиланг үзүүлж гэнэ. Мэргэд мэргэлээд хэлж: «Та зүгээр сайн сайхан явна. Харин 45 насандаа л нэг их цөвтэй байна» гэжээ. Хаан түүнээс хойш олон жил өнгөрсний дараа 45 нас хүрч нөгөө мэргэчдээ хүрч очиж «Над ямар цөв барцад байна? Түүнийг зайлуулах арга байна уу?» гэдэг байна. «Та үхнэ дээ» гэж.

Хаан улам сандарч «Үхэхгүй байх арга байна уу?» гэж. «Үхэхгүй байя гэвэл хулгай хийвэл л амьд гарч магадгүй дээ» гэж гэнэ.
Хаан тэр оройноо хулгай хийхээр шийдэж хувцсаа сольж өмсөөд хаан эзний мөнгөн сангаас хулгайлахаар мөлхөж явжээ. Тэгтэл бас нэг мөлхөж яваа хүн таарч «Чи хаачиж явна?» гэсэнд «Би хулгай хийхээр явж байна» гэжээ. Ингээд хоёул нийлж хулгай хийхээр хэлэлцжээ. «За маргааш ч хаан санд хулгай орж гэж үймэлдэх байх. Тэгэхэд хаан лав бүх албат иргэдээ дуудаж цуглуулна. Хоёул тэнд уулзаж бие биеэ танья» гээд харанхуйд малгайгаа сольж өмсөөд салжээ. Маргааш нь хаан «бүх албатыг цуглуул» гэж зарлиг бууж, хаан цугларсан бүх албатыг нэг нэгээр оруулж харж гаргаж байтал урьд шөнийн малгай сольж өмссөн хүн нь орж иржээ. Хаан «Энэ өдрийн хэргийг зогсоолоо. Албат нарыг тараа» гэж хэлээд нөгөө хүнтэйгээ битүүхэн уулзжээ.
Бие биеэ «За чи юу гэж хулгай хийгээ вэ?» гэж хулгайч хэлж. «Би ч яах вэ, амь зуухын эрхэнд хулгай хийлээ. Та харин яах гэж хулгай хийв дээ? гэж. «Би ч бас амьд явахын тулд хулгай хийсэн» гэж урьдын явдлыг ярьж: «Тэр төлөгч үнэн хэлсэн үгүйг бүү мэд. Би 45 хүрсэн боловч үхээгүй л байна даа» гэж. Хулгайч хэлжээ: «Үнээн, таны хамгийн шадар түшмэд чинь энэ орой хорлож алах гэж бэлдэж байна. Танд зоог барихаар архийг нэрж арз болгоод, арзыг нэрж хорз болгоод хорзыг нэрж хор болгоод байгаа. Та тэр барьсан архийг нь хараач тулга хоёр луу нь өргөөд гурав дахь хундагыг нь өөрт нь бариарай» гэж хэлжээ.
Хулгайчийн хэлсэн ёсоор орой нь их түшмэлийнх «цай зоогло» гэж урьжээ. Хаантанд дарс барьж гэнэ. Хаан хулгайчийн захисан ёсоор хараач өөд нь цацсан, зандан хараач нь зад үсэрч байж, тулга өөд нь цацсан, ган тулга нь цагаригаараа тас үсэрч гэнэ. Гурав дахь хундагыг «За идээ эзнээ таньдаггүй юм. Энэ гэрийн эзэн та тул танд барья» гээд өгсөнд их түшмэл эрхгүй эзэн хүний үг зарлиг тул барьсан архийг тогтоож тэр дороо үхжээ. Үүнээс хойш баядын нутагт архийг гэрийн эзэнд эргүүлж барих ёс гарсан гэдэг юм.
*. *. *

Twitter