Цэцэн Чин вангийн хошуу одоогоор Архангай аймгийн Ихтамир сумын нутаг Баянзүрх уулаа жил бүрийн намрын эхэн сард тахиж, наадам хийдэг уламжлалтай байжээ.
Нуруу нь цоорч дайртсан ганц бор азаргатай Хамба өвгөн айл хэсүүчлэн яваад овооны наадамд морь уралдуулахыг сонсч, ганц азаргаа хүнээс нууцхан газар Тамирын бэлчир Жаргалант уулын өвөрт уяж, уяа сойлгыг нь тааруулж гэнэ.
Өвгөн Хамба наадамчин олныг дагаж бараг зургаан өртөө газар явган явсаар овоо тахилгын наадамд иржээ.
Чихэндээ сонгины жижиг хэрчим хийхэд ямар үр дүн үзүүлсэн талаар мэдээлэл олон нийтийн сүлжээгээр шуугиан тарьж эхэлжээ. Сонгинод үнэхээр анагаах ид шид байдаг гэдгийг энэхүү мэдээлэл дахин нотоллоо. Зүгээр л дагаж хийгээп үр дүнг нь мэдрэх л үлдлээ.
Хуурай ханиалгыг ор тас март
Сонгины хандаар сироп бэлтгэн хэрэглэх. Мэдээж энэ бэлдмэл тийм ч таатай үнэр амттай биш. Сонгины хандыг бага багаар уухын зэрэгцээ, чихэндээ хэрчим сонгино хийгээрэй. Биед орсон сонгины ханд ханиалга дархаас гадна цусан дахь ханиадны вирусыг дардаг.
Найр найрын дундаас хамгийн халуун дотно, сүр жавхлантай, чухал билэгдэлтэй бөгөөд насан туршид ганц удаа тэмдэглэдэг нь хурим юм. Хэдийгээр хоёр талын сүйт бүсгүй, хархүү хоёр ёс заншил дагадаггүй байсан ч, өөрийн болон хадмын талын эцэг эх, уригдах зочид, монгол уламжлалаа хүндэтгэн хуримыг жамынх нь дагуу ёслол төгөлдөр гүйцэтгэх нь зөв юм. Хуримын цайллага хэрхэн болсноор залуу хосын амьдралын цаашдын зам мөрийг тодорхойлдог монгол ёс заншил өнөөдөр ч хадгалагдсаар байгаа.
Гэрийн босгон дээр гишгэж болохгүй гэдгийг монгол хүн бүр мэднэ. Харин яг ямар учраас үүнийг цээрлэдгийг тэр бүр мэдэх болов уу? Монголчууд гэрээ улс орны дайтай зүйрлэж “туурга тусгаар улс” хэмээн ярьдаг байсан. Босгыг гэр-улсын хил зааг гэдэг тул гишгэж бус алхаж гарахыг сургадаг. Иймд тухайн айл, туурга тусгаар улсыг хүндэтгэж босгон дээр гишгэдэггүй учиртай.
Ээждээ би согтуу очихгүй
Ижий тэнгэрт нар мандахаа больчихно
Намайг гэх цацлын сүү ээдэж
Наснаасаа урьтаж ижий минь өтөлчихнө
Ээждээ би согтуу очихгүй
Тухайн зураг хүрлийн үеийн дурсгалд холбогдож байгаагаас үзэхэд 7000- 11000 жилийн өмнөх үед хамаарах ба хамгийн багаар бодоход 7000 жилийн өмнө монгол бөх байсаныг нотлож байна.
Монгол нутаг маань өргөн уудам болохоор монгол соёл маань ч өнөр баян юм даа. Үүнийг монгол бөх, түүний олон хувилбараас ойлгож болно.
МОНГОЛ БӨХ
Өвөрмонгол бөх: Өвөрмонгол бөх гар нь гартай, хөл нь хөлтэй барилддаг. Арслан барсын харайлтаар харайн дэвэх бөгөөд гуулин товруутай ширэн зодог, урт шалбуур өмсөн барилддаг.
ОХУ-ын Санкт-Петербургийн институтийн археологичид Тувагийн нутгаас илрүүлсэн занданшуулсан шарилыг судалсны эцэст барагцаалбал МЭӨ I зуунтай холбоотой болохыг тогтоожээ
. Хэдийгээр 2000 гаруй жилийн тэртээх гэлээ ч шарил маш сайн хадгалагдаж ирсэн учраас хувцас, зөөлөн эд, арьс нь бараг “бүтнээрээ” байсан аж. Магадгүй “Айлтайн хатагтай Укока” хэмээн алдаршсан шарилтай “өрсөлдөх” онцгой олдвор гэдгийг ч онцолжээ.
Монголын археологид байсан хамгийн том цоорхой цагаан толбоны нэг нь Жужаны үеийн дурсгалууд байсан билээ.
2016 онд манай судалгааны баг Дорнод аймгийн Хөх нуурт Жужаны үеийн нүүдэлчдийн соёлд хамаарах нэгэн оршуулгыг малтан судалсан. Он цаг нь харьцуулсан судалгаа ба радиокарбоны анализаар баттай тогтоогдсон.
Энэ булшнаас хүн ясны олдвороос гадна шавар сав, төмөр хутга, төмөр дөрөөний загвар илэрсэн нь Монголын археологийн судалгаанд чухал байр суурь эзэлнэ.
Энэ дөрөө бол Монголоос илэрсэн хамгийн эртний дөрөө юм.
Tsagaan Turbat
ФОТО
ВИДЕО
