МБНЭ-ийн хамт олны аялсан газруудын нэг нь байгалийн үзэсгэлэнт газар болох Балдан бэрээвэн хийд байлаа. Манайханы ихэнх нь энэ хийдийн газраар орсоны дараа бие нь тавгүйрхэж байсан. Балдан бэрээвэн хийд нь мөн чанараараа Утай гүмбэнтэй энэ зэрэгцэхүйц энергийн төв. Монголчууд гадны хийдүүдэд очиж мөргөж, хөрөнгө оруулж байснаас монголдоо байгаа ийм сайхан газарт мөргөл, өргөлөө өгч байвал илүү ач холбогдолтой юм.
Балдан бэрээвэн гэдэг нь ард түмний аман яриа дамжин хэлэгдсэн нэр юм. Балдан Барайвун гэдэг нь санскрит хэлний дрепун гэдэг “оргилсон будаа” гэсэн үгнээс гаралтай. Анх энд хийд байгуулахаар ирэхэд эмгэн өвгөн хоёр будаа буцалгаж байсан гэдэг. Өвгөнийг Балдан гэдэг байсан хэмээн нэгэн домог нутгийхан ярьж байдаг.
Сэцэнхан аймгийн Хөвчийн жонон вангийн хошуу Хэнтийн нурууны Дэлгэрхаан уулын салбар Мөнх-Өлзийт уулын энгэрт, Бат нуурын хойд талд байгалийн үзэсгэлэнт сайхан газар 1777 онд Богдын долоон цоржийн нэг Цэвээндорж номонхан Шар сүм, Цагаан сүмийг байгуулснаар Балданбэрээвэн хийдийн суурь тавигдсан гэж үздэг бөгөөд 1813 онд Их Цогчин дуганыг байгуулсан байна. Тус хийд нь цагтаа 8000 ламтай Монголын зүүн талын жигүүрийн шашин номын зонхилох төв байжээ. Оргил үедээ 4 сургуультай, өдөр бүр ном хурдаг 20 дугантай байсан ажээ. Гол цогчин дуган 1700 оны үед баригдаж эхлээд 1776 онд баригдаж дууссан. 30х30 өргөнтэй бараг 12 м энэ барилга нь тухайн цаг үедээ монгол орны хамгийн өндөр барилгын нэг байв.
МБНЭ-ийн хамт олны аялалын хоёр дахь цэг нь Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал сумын төвөөс баруун хойно, зүүн бүсийн төв замаас хойш 35 километрт Цэнхэрийн голоос холгүй Хар зүрхний Хөх нуур байлаа. Хөх нуур нь Харзүрх уулын өвөрт далайн тевшнөөс дээш 1675 метр өндөрт орших цэнгэг уст том жижиг холбоотой хоёр нуур юм. Нуурын хойно өврөөрөө модгүй, араараа шовх оройтой Хар зүрх уул байдаг.
Чухамхүү 2012 оны 6 дугаар сарын 22-ны өдөр Монголын бөө, улаач нарын бүрэлдэхүүн энэхүү газар хуран цугларч анхдугаар нэгдсэн тахилга болсон билээ. Чухамхүү энэ газар МБНЭ-ийн хамт олон хоёр дахь хоногоо өнгөрүүлсэн билээ.
Хөх нуур нь уулаар хүрээлэгдсэн олон зүйл амьтан, өвс ургамлаар баялаг байгалийн үзэсгэлэнт газрын нэг билээ. Энэ газарт 1189 оны шарагчин тахиа жил Тэмүүжинг Хамаг Монголын хаан ширээнд залан Чингис хаан буюу Далай их хаан цол өргөмжилжээ. Монголын нууц товчоонд Хөх нуур, Хар зүрх уул, Сэнгүр горхи хэмээх нэрүүд гардаг.
Нуурын эрэг дээр Чингис хааны мэндэлсний 840 жилийн ойд зориулан босгосон хөшөө бий агаад түүнийг тойруулан 108 метр голчтой хагас саран хэлбэртэй талбайд Монголын төрийг барьсан Алтан ургийн их бага 36 хаадын модон сийлбэр байрлуулсан байдаг. Эдгээрийн төв хэсэгт Чингис хаан, түүний эцэг Есүхэй, хатан эх Өүлэн, төрийн их хатан Бөртэ Үжиний сийлбэрийг байрлуулсан бөгөөд энэхүү цогцолборт нийт 50 ширхэг модон сийлбэр байдаг байна.
МБНЭ-ийн хамт олон зүүн аймгаар түүхийн үйл явдал болсон болон байгалийн үзэсгэлэнт болон түүхэн газруудаар аялсан билээ. Бид аялалаа Бур халдун хайрханаас эхэлсэн билээ. Гурван голын монголчуудын нутаг, гол шүтээн болсон Бурхан Халдун уулын тухай шинжлэх ухааны үндэслэлтэй судалгаа, шинжилгээ 1920-иод оноос эхэлсэн. Бурхан Халдун уулын нэрийн талаар хамгийн анх дурдан судалсан хүн бол академич, доктор Б.Ренчин юм. Үүний өмнө улс төрийн зүтгэлтэн, нэрт түүхч А.Амар “Монголын товч түүх” зохиолдоо “Уг газар бол Чингис хааны дээд өвөг Бөртэ Чино, Гуа марал нарын нутаглан суусан газар мөн” хэмээн тэмдэглэсэн нь бий.
Б.Ренчин 1944 онд “Бурхан Халдун гэгчийн үгийн тайлбар” хэмээх жижиг өгүүлэл нийтлүүлсэн. Хожим дэлгэрэнгүй болгож “Монгол дахь Чингис хааны тахилга тайлгын тухай”, “Бурхан Халдуны тайлбар” бэсрэг өгүүллүүдийг 1951, 1959 онд Унгар улсад хэвлүүлсэн.
Энэ тухай академич Ч.Далай гуай “Ер нь монголчууд бид Онон, Туул, Орхон гурван голын сав газрыг алтан ургийн үүсч мандсан Монгол нутгийн төв шүтээн газар гэж үзэж үеийн үед дээдлэн хамгаалж явах учиртай билээ.
МБНЭ-ийн хамт олон Бурхан халдун ууландаа залбиран мөргөж, аялалын анхны өдрөө хоноглосон билээ.
Сибирийн бөө нар Байгаль нуурын Ольхан аралд цугларав. Оросын зүүн хэсэгт ой, хээрийн түймэр дэгдэж, их түймэр газар авч байгааг зогсоох зорилгоор сибоийн бөө нар нэгдэн цугларч байна. Сибир бол дэлхийн уушиг билээ. Яагаад гэвэл асар их нутгийг эдлэн оршдог сибирийн ой, тайг, хээрийн бүс бол дэлхийн агаарыг сэлбэж байдаг гол байгалийн цогцолбор юм.
ФОТО
ВИДЕО
