Хязгааргүй цэнхэртэх говийн залуу монгол эр харь улсын цэргийн албанд татагдаж олон жил элээжээ. Хайртай амрагаа санаж мөрөөдсөөр эх нутагтаа зорьж захын айлаас бүсгүйгээ сураглав. Гэтэл “өөр хар хүнтэй болсон, өдөр очвол чи алуулна, шөнө очвол чи дийлнэ” хэмээсэн үг сонсчээ. Шөнө дунд гэрт нь орж гэрэл гаргаж харвал унаган багын бүсгүй нь нэгэн эрийн өвөрт унтаж байв гэнэ. Хурц хутгаа гарган өнөөх эрийн хоолойд ойртуулсан боловч энхрий хүүхнийхээ царайг хараад сэтгэл нь уярч “барааг нь харсан хойно алагдсан ч яахав” гэж бодоод унтаад өгч гэнэ.
Одоо ч хүн улам л бэлэнчилдэг болж дээ. 2008 оноос 2016 оны хооронд яах вэ?
Ийш тийш хээр зан үйл хийхэд хүндрэлтэй байдаг байж билээ. Нутаг ус, уул хайрхдын эздүүд дуудаж даллана. Анх боссон түүх маань ч тийм.
Нэг найзыгаа дагуулаад уналга хэнгэргээ аваад автобусанд суугаад эцсийн буудал дээр нь бууж. Уул өөд цүнхтэй хувцас хуягаа чирээд босож билээ. Өвөг дээдсүүд маань ч хэлж байсан.
Сэтгэлгүй хүнд шалтаг мундахгүй ээ.
Улс гүрнийг эзлэхийн тулд
ЭХ хэлийг нь дорд үзэхэд
ЭМСИЙН хэвлийг эзэгнэхэд
ЭХ ГАЗРЫГ нь хувьчилахад гүйцээ.
ЭНЭ бүхэн ЭРХ БАРИГЧДААС хамааралтай.
Arigbukh Khaan
Хар сүлдийг их эзэн Чингис Хааны үеэс эхлэн ХХ зууны эхэн үеийг хүртэл тал нутгийн нүүдэлчин монголчууд ил, далд хэлбэрээр зуун зуунаар өртөөлөн тасралтгүй тахиж ирсэн талаар манай эрдэмтэн, судлаачид тэмдэглэн үлдээжээ. Тухайлбал Хар сүлд, Хар тугийг тахин шүтэж ирсэн ул мөр Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын Бичигтийн хадны зураг, Баян-өлгийн аймгийн Цэнгэл сумын Шивээт хайрханы хадны зурагнуудаас гадна Говь-Алтай аймгийн Баян-Уул, Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан, Дорноговь аймгийн Хөвсгөл, Дорнод аймгийн Булган, Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Уул сум, Өвөр Монголын Ордос зэрэг олон газруудад тахиж байсныг дурьдаж болохоор байна.
Эрт дээр үеээсээ л уламжилж ирсэн өвгөд дээдсийн нууц мэдлэгийн нэг бол далны мэргэ юм . Далаар мэргэлэх байдлаас хамааран цагаанаар, хараар мэргэлэх гэж ангилна. Мэргэ төлгөнд таван зүйлыг арван замаар хэлж өгдөг. Мөн мэргэнд анхаарах шинжүүд далны өнгө , хэлбэр, гадна байдал, үсэг, ан цав үндсэн шинжийг ажиглаж сурах. Хамгын өчүүхэн хэсгийг ч анзаарч тайлж сурах нь чухал .
Би өнөөдөр азаар ӨВӨРХАНГАЙ АЙМГИЙН ЗҮЙЛ СУМЫН ЗҮҮН ХАЙРХАН УУЛЫН сүлдийг оллоо.1976 онд ч байна уу даа би Зүйл сумын наадамд барилдахаар нутгийн номтой гэлэн Төмөр гуайг Сар толгойн өвөрт хүргэж өгөөд явах гэсэн нь Төмөр гуай сан тавьж Зүүнхайрханд дээж өргүүлээд
-За хүү минь зүүн хайрхны савдаг морьтой баатар байдаг юм. Үзэгдэх хүндээ үзэгдэнэ гэж билээ.
Хоорондоо үл зохицох идээг идвэл хор болж амь биед аюул учруулна. Үүнд:
1. Бүрэлдээгүй тараг идээд архи уувал хор болно.
2. Загасны мах идээд сүү уувал гэдэс өвдөнө.
3. Элдэв жимс идээд сүү уувал ходоодонд согог учирна.
4. Царцуу боов боорцогтой тараг хольж идвэл ходоод муудна.
5. Мөөгийг гич хэмээх үрийн тосонд бүү хуурч ид. Хор болно.
Энэ уулын тухай уран домог бий. Эдгээр уулс нь үзэсгэлэнт гурван бүсгүй байжээ. Хангай нутгийн энэ гурав нас бие жигдэрч үзэсгэлэн гоо бүрдэх үед эцэг нь охидоо тэр хавийн хөгшин ноёдод өгөхөөр сүй тавив. Цэврүү шиг охид нь хоорондоо хэлэлцээд, уул уулсыг давж, ус мөрнийг гатлан хүлэг морины хурдаар өмнийн говийг зорьжээ. Тэд явсаар тэртээх говьд ирж, харцын бор гэрт амьдран суув.
ФОТО
ВИДЕО
