Монгол улсынхаа төлөө амиа өгч, удам дамжин өнөөг хүртэл бөөгийн уламжлалаа авч үлдэж чадсан өвөг дээдсээрээ бид бахархаж байна.
Манж нар монголыг цэргийн хүчээр гурван удаа эзлэн түрэмгийлж байсан боловч төдийлөн амжилт олохгүй байлаа. Монгол оронд төвдийн шар малгайтын шашин нэвтрэн орж ирэх үе буюу Түмэдийн Алтан хан, Авдай сэцэн ноён зэрэг хаад ноёд Төвдийн далай лам Содномжамцтай хэлэлцэн тохирч энэ шашныг монголд оруулж ирэх тэр үе хүртэл бөөгийн шүтлэг Монгол нутагт өөрийнхөө байр суурийг хүчтэй хэвээр хадгалж байв.
Хүн төрлөхтний өмнө тулгамдаад байсан нийгэм, эдийн засгийн өрнө, дорныг холбосон харилцааг зохицуулах маш чухал үүрэг монголчуудад ногдсоныг гайхалтай биелүүлж чадсан байна. Ийм томоохон үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхдээ бүх улсыг хамарсан зам харилцаа, дэд бүтэц, хамгийн шуурхай холбоо болох морин өртөөг байгуулсан байна.
Их Монгол улсын эдийн засгийн үндсэн салбар мал аж ахуй түүнийг эрхлэн явуулах арга ажиллагааг, мөн аж ахуйн бусад салбар ан агнуур, тариалан, гар урлал,худалдаа, арилжаа, хот суурины хөгжил зэргийг нарийвчлан судалж бичсэн биэ даасан бүтээл хараахан гараагүй байна. Хойшид ийм ажлыг манай түүх, эдийн засгийн ухааны эрдэмтэдийн хамтын хүч чармайлтаар зайлшгүй хийгдэнэ гэж үзэх учиртай.
Монголчуудын хүн ам зүйн бодлого өвөрмөц байж, хүн амынхаа тоог нууцалдаг байсан. Юан гүрний эхэн үед 40 түмэн монгол, дөрвөн түмэн ойрад байсан хэмээн түүх сударт тэмдэглэгджээ. Үүнээс үзэхэд тэр үед монгоьл нутагт 40 түмэн монгол өрх, 4 түмэн ойрад монгол өрх бүгд нийт 44 түмэн өрх бүх айл байсан гэсэн үг мөн билээ. Юан гүрний хаад монголчуудыг хятадтай холилдон уусах явдлаас сэргийлж монгол, хятад хүмүүс ураг холбох, монгол хүн хятад хувцас өмсөх, хятад зан заншилд орох зэргийг хуулиар чандлан хориглож байжээ. Улс төр, шашин, соёлын талаар монгол хаад иймэрхүү бодлого явуулж байсан нь цөөн тооны монголчуудыг хятадын соёлын нөлөөнд автагдуулахгүй, харин монгол хаад ноёдын ноёрхлыг үзэл суртлын аймагт аль болохоор бэхжүүлэхийг оролдсон хэрэг ажээ.
Түүхэн өвөрмөц нөхцөлд төрөл бүрийн улс түмний янз бүрийн иргэншлийн өргөн харилцаа холбоо дэлхий даяар дэлгэрч эд, оюуны үнэт зүйлс улс түмний дунд түгэн тархаж, ард түмнүүд ойртон нягтарч байсан үйл явц нь хүн төрөлхтний дэвшил хөгжилд нааштай нөлөө үзүүлсэн болохыг онцлон тэмдэглэх хэрэгтэй.
Хөгжлөөрөө янз бүрийн түвшинд орших, эдийн засгийн болон нийгмийн өөр, өөр тогтолцоотой, янз бүрийн шашин шүтдэг улс гүрнүүдийг хамтран ажиллах, харилцан ойлголцох дэлхийг хамарсан тогтолцоог бий болгож чадсан.
Мэдээллийн технологийн эрин зууны ач буянаар бид юу хүссэн мэдээллээ олж авдаг болжээ. Их гүрнүүд хүн үнэмштэл мэдээ тарааж дайныг өдөөж олон зуун сая хүнийг устгаж байсан үйл явдал түүх бий.
Ирак, Иран, Кувейт, Сири, Египэт дэх дайн, одоо Газад, европ дахь Грузины байлдааны ажиллагаа дараа нь украйн дахь тусгай ажиллагааг тухайн цагийн халуун цэг гэж нэрлэгдэж ирэв. Орос-украйны тусгай ажиллагаа нь дэлхийн дайн болж өргөжих үү, үгүй юу гэдэгт тулж ирээд байна. Зэвсгийн наймаа одоо дэндүү ил тодорхой болов. Хүн төрлөхтөн хэн нь хэн бэ гэдгийг мэдэрч эхэллээ.
Төрийн хаантай, төрийн хуралдайтай, улс төр, өвөрмөц эдийн засаг, зохион байгуулалтын тогтолцоотой, асар хурдан эрчимтэй өөрчлөгдөх чадвартай, хүчирхэг цэрэгтэй болсон нь дэлхийн хуурай газрын ихэнхийг эзэлсэн монголын их эзэнт улс байгуулагдах нөхцлийг бүрдүүлжээ.
Мөнх тэнгэрийн үзэл нь нэгэнт амьдралд бий болсон бодит нөхцөлд үйл ажиллагааг явуулахдаа онгон байгалийн далд хүчийг ашиглан давагдашгүй зүйлийг дийлж, мөнх тэнгэрийн хүчин дор их үйлсийг бүтээсэн байдаг.
Монгол бол нэн эртний түүхтэй улс орон бөгөөд нүүдэлчин монголчуудын овог, хүн төрөлхтөний соёлын гурван их өв бүтээлийн нэгийг цогцлоон бүтээсэн ард түмэн билээ. Хүн төрөлхтөний суурь их соёлын нэгэн төв нь эртний Монгол нутаг юм.
Бөө мөргөл бол монгол нутагт хүн бий болсоноос хойш үүсэн хөгжиж уламжлагдан ирсэн байгаль дэлхий-хүн хоорондын хүйн холбооны илэрхийлэл, шүтээн болсон Мөнх тэнгэр, эзэн Чингисээ эрхэмлэн шүтсэн, үндэсний үзэл, монгол нүүдлийн соёл иргэншил, зан үйл, ёс заншил, дэг журмын цогц, тэнгэрлэг ард түмний минь үеийн үед мөргөж, шүтэж ирсэн хөх мөнх тэнгэрийн мөнхийн үзэл билээ.
-Эрхэм хүндэт Мөнх тэнгэрийн улаач нар аа
-Мөнх тэнгэрээ эрхэмлэн дээдэлдэг Шүтлэгтэн нар аа,
-Хүрэлцэн ирсэн эрхэм хүндэт зочид, төлөөлөгчид өө,
-Эрхэм хүндэт анд нөхөд өө,
МБНЭ-ийн байгуулагдсаны таван жилийг хамтдаа тэмдэглэж байгаа Мөнх тэнгэрийн шүтлэгтэн, “Тэнгэрийн улаач” нартаа баярын мэндчилгээг дэвшүүлж байна.
ФОТО
ВИДЕО
