Улс гүрнийг эзлэхийн тулд
ЭХ хэлийг нь дорд үзэхэд
ЭМСИЙН хэвлийг эзэгнэхэд
ЭХ ГАЗРЫГ нь хувьчилахад гүйцээ.
ЭНЭ бүхэн ЭРХ БАРИГЧДААС хамааралтай.
Arigbukh Khaan
Хар сүлдийг их эзэн Чингис Хааны үеэс эхлэн ХХ зууны эхэн үеийг хүртэл тал нутгийн нүүдэлчин монголчууд ил, далд хэлбэрээр зуун зуунаар өртөөлөн тасралтгүй тахиж ирсэн талаар манай эрдэмтэн, судлаачид тэмдэглэн үлдээжээ. Тухайлбал Хар сүлд, Хар тугийг тахин шүтэж ирсэн ул мөр Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын Бичигтийн хадны зураг, Баян-өлгийн аймгийн Цэнгэл сумын Шивээт хайрханы хадны зурагнуудаас гадна Говь-Алтай аймгийн Баян-Уул, Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан, Дорноговь аймгийн Хөвсгөл, Дорнод аймгийн Булган, Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Уул сум, Өвөр Монголын Ордос зэрэг олон газруудад тахиж байсныг дурьдаж болохоор байна.
Эрт дээр үеээсээ л уламжилж ирсэн өвгөд дээдсийн нууц мэдлэгийн нэг бол далны мэргэ юм . Далаар мэргэлэх байдлаас хамааран цагаанаар, хараар мэргэлэх гэж ангилна. Мэргэ төлгөнд таван зүйлыг арван замаар хэлж өгдөг. Мөн мэргэнд анхаарах шинжүүд далны өнгө , хэлбэр, гадна байдал, үсэг, ан цав үндсэн шинжийг ажиглаж сурах. Хамгын өчүүхэн хэсгийг ч анзаарч тайлж сурах нь чухал .
Би өнөөдөр азаар ӨВӨРХАНГАЙ АЙМГИЙН ЗҮЙЛ СУМЫН ЗҮҮН ХАЙРХАН УУЛЫН сүлдийг оллоо.1976 онд ч байна уу даа би Зүйл сумын наадамд барилдахаар нутгийн номтой гэлэн Төмөр гуайг Сар толгойн өвөрт хүргэж өгөөд явах гэсэн нь Төмөр гуай сан тавьж Зүүнхайрханд дээж өргүүлээд
-За хүү минь зүүн хайрхны савдаг морьтой баатар байдаг юм. Үзэгдэх хүндээ үзэгдэнэ гэж билээ.
Хоорондоо үл зохицох идээг идвэл хор болж амь биед аюул учруулна. Үүнд:
1. Бүрэлдээгүй тараг идээд архи уувал хор болно.
2. Загасны мах идээд сүү уувал гэдэс өвдөнө.
3. Элдэв жимс идээд сүү уувал ходоодонд согог учирна.
4. Царцуу боов боорцогтой тараг хольж идвэл ходоод муудна.
5. Мөөгийг гич хэмээх үрийн тосонд бүү хуурч ид. Хор болно.
Энэ уулын тухай уран домог бий. Эдгээр уулс нь үзэсгэлэнт гурван бүсгүй байжээ. Хангай нутгийн энэ гурав нас бие жигдэрч үзэсгэлэн гоо бүрдэх үед эцэг нь охидоо тэр хавийн хөгшин ноёдод өгөхөөр сүй тавив. Цэврүү шиг охид нь хоорондоо хэлэлцээд, уул уулсыг давж, ус мөрнийг гатлан хүлэг морины хурдаар өмнийн говийг зорьжээ. Тэд явсаар тэртээх говьд ирж, харцын бор гэрт амьдран суув.
Монголчууд тэнгэр задраах арга буюу зад буулгаж ган ганчиг тайлах болон олон хоног үргэлжлэх хур бороог зогсоох зэрэг эрдэм чадалтай хүмүүсийг " Задчин " хэмээн хүндлэдэг байжээ. Чухамхүү тэр хүмүүс хур бороо оруулан зад барихдаа тусгай задын чулуу, ургамал зэргийг ашигладаг аж. Задын чулуу нь ихэвчлэн мөнх цаст уулын мөсөн хучлага доороос гарах эсвэл мал амьтны цөс болон тархинаас гарсан бөөрөнхий мөлгөр хэлбэртэй чулуу байдаг. Мөн задын шар цэцэг, булган хар, манжин зэрэг ургамлуудыг бас ашиглах тал бий.
Монголчууд эрт дээр үеээс "Ус - Чандмань эрдэнэ", "Усыг нь уувал ёсыг нь даганн", " Уул савдагтай ус эзэнтэй" гэсэн ийм сайхан зүйр, цэцэн үгс хэлж усаа хайрлан хамгаалж хүндэтгэж ирсэн зан заншил, ёс уламжлалтай билээ.
• Усыг амьдрал тэтгэгч ариун зүйлийн нэг гэж үзэж ихэд эрхэмлэнэ.
• Гол мөрөн, булаг шанд, нуур цөөрөм_ худгийн усанд сүү цагаан идээ, цус зэргийг хийх, дусаахыг хоргилно.
• Сүү цагаан идээтэй шанага, халбагаар булаг, шанд, гол, горхи, худгийн уснаас хутган авдаггүй.
ФОТО
ВИДЕО
